در توهّمت گلی بکار! فکر کن بهار می‌رسد
حیف هرچه سعی می‌کنی، آخرش به خار می‌رسد
آرزوی من امید نیست، شاعرانه با همین قلم
دل‌خوشم به اینکه دست‌کم، یأس من به بار می‌رسد
در خراب‌شهرِ بی‌روش، ادعای عدل سست بود
ظلم منطقش درست بود: حق به حق‌ندار می‌رسد
جاودانگان از این طرف، حبس می‌شوند تا ابد
روز و شب به دیو از آن طرف، نان و اعتبار می‌رسد
از شرف چقدر خسته‌ای! ظلم کن چرا نشسته‌ای؟
تا تو استخاره می‌کنی، وقتِ کارزار می‌رسد
مریم جعفری آذرمانی
۱۹ بهمن ۹۸
حدسم درست بود از اوّل، زن حال انتظار ندارد
مهمان نیاورید برایش؛ این خانه خانه‌دار ندارد
دیوار پیچ‌پیچ تخیّل، دیگر به گِل نشسته مخاطب!
حتا به قدر رنگ گُلی هم، از حرمتِ بهار ندارد
نه شاعرم نه زن نه اقلاً یک تن میان این‌همه تنها
اصلاً بدم می‌آید از اینجا ـ این حس هم اعتبار ندارد ـ
باور نمی‌کنی به چه میزان، زشت است این عدالتِ ویران
از ری بگیر تا به شمیران، زن با کسی قرار ندارد
تند از کنار آینه رد شد، تا حس کند هنوز جوان است
زیرا که روبه‌روی وضوحش، غیر از غم و غبار ندارد
زن صفحه‌صفحه خاطره‌اش را، پر کرده از توهّم و هذیان
حتماً مرور کن که بخندی؛ یک سطر گریه‌دار ندارد
مریم جعفری آذرمانی
۱۶ دی ۹۵
کتاب نواحی چاپ ۹۶
چه دارد برای تو، تنهاییِ کبریا؟
خدایا! اگر هستی از عرش پایین بیا!
وطن کو؟ که عشقی بِوَرزم به «سیما»ی آن
که بیزارم از دین و تاریخ و جغرافیا
خدا! این‌همه قارّه! جا مگر قحط بود؟
چرا سرزمینِ من افتاده در آسیا؟
غزل را کتک می‌زند ناظمِ محترم
ببین ترکه و خط‌کش افتاده دستِ کیا!
پر از گوشِ مخفی‌ست این چاردیوارِ شعر
بله! شعر؛ این سازمانِ همیشه «سیا»
پدرخوانده‌ی مرده‌ام بس که خط خورده‌ام؛
که میراث‌داری ندارم در این مافیا
مریم جعفری آذرمانی
۱۹ اسفند ۱۳۹۷
.
کلافه‌ایم از این فصلِ ناخلف، دیگر
چرا بهار نمی‌آید این طرف، دیگر؟
چگونه با قلم و نان به خانه برگردد -
پدر که له شده در ازدحامِ صف، دیگر
کدام خانه؟ که اصلاً وطن نباید گفت -
به این مساحتِ ویران - مَع‌َالأسَف - دیگر
نه مریم آینه دارد، نه یاسمن شاد است
که خاک هیچ ندارد - مگر علف - دیگر
براهنی! چه کنم در سکوتِ این سرسام؟
نمی‌زنند زنان دف دَدَف دَدَف، دیگر
زبانِ مادری‌ام در رسانه مُثله شده
چهار نقطه مگر مانده از شرف، دیگر؟ -
که شعرِ تازه به دنیا بیاورد شاعر
که «نحو» و «قافیه» را «می‌کند تلف»، دیگر
مریم جعفری آذرمانی
۱۴ اسفند ۱۳۹۷
پی‌نوشت: بیت پنجم اشاره به شعر «دف» اثر رضا براهنی است: ... از این قلم، چون چشم تو، خون می‌چکد، دَفدَفدَدَف...
منتشر شد:
تشریح
(۵۸ غزل اجتماعی و اعتراض)
مریم جعفری آذرمانی
پاییز ۱۳۹۷
انتشارات فصل پنجم
تلفن: ۶۶۹۰۹۸۴۷
نشانی فروشگاه:
روبروی دانشگاه تهران. پاساژ فروزنده. طبقه منفی یک پلاک ۲۱۲ کتابسرای فصل پنجم
یک شعر از این کتاب:
سربازهای مرده، جوانند همچنان
جان‌های بی‌گناه، روانند همچنان
عقلم به هیچ معجزه‌ای قد نمی‌دهد
دیوانه‌ها رییسِ جهانند همچنان
هر دختری به شیوه‌ای آخر عروس شد
پس مادران چرا نگرانند همچنان؟
زن‌ها دو پای له شده در ازدحام را
باید به خانه‌ها برسانند همچنان
یک دست در اداره و یک دست خانه‌دار
در حسرتِ حقوقِ زنانند همچنان
یک عمر بیشتر که ندارند در زمین!
بیچاره‌ها دچارِ زمانند همچنان
حتّا اگر مدارِ زمین را عوض کنی
خط‌های سرنوشت همانند همچنان
مریم جعفری آذرمانی
«راویه؛ روایتی انتقادی، خطاب به ناشاعران و نان به نرخ روزخوران»
یادداشتی از نیلوفر بختیاری
بخوانید در: شهرستان ادب
از کتاب "تریبون":
اگر موافقِ حذفِ بشر خودم بودم
ولی از آن همگان یک نفر خودم بودم
قسم به هر کس و ناکس که ننگ‌خواهِ من است
به فکر هر کس و ناکس ـ مگر خودم ـ بودم
صدای من همه‌جا را احاطه کرد، ولی
چرا از آن‌همه محروم‌تر خودم بودم؟
من ادعای خدایی نکرده‌ام هرگز
اگرچه منشأِ خلقِ اثر، خودم بودم
نه متنِ من، که منِ من کتاب شد، زیرا:
نه ذوقِ شاعریِ من، هنر خودم بودم
مریم جعفری آذرمانی
از کتاب "68 ثانیه به اجرای این اُپرا مانده است":
پوستم به لایه‌های تن رسیده اَست
تنگیِ تنم به پیرهن رسیده است
وای اگر بگویمش زبانه می‌کشد
درد دل که بی‌تو تا دهن رسیده است
گوش کن که آه هم نمی‌کشم، اگر
نوبتِ شکایتی به من رسیده است
هیچ کس نبود جز من و تو، پس چرا
داستان ما به انجمن رسیده است
سایه‌های رابطه، همین درخت پیر
تا کرانه‌های هر چمن رسیده است
مریمم؛ شریکِ آدمی نبوده‌ام
سیبِ دیگری به دست من رسیده است
مریم جعفری آذرمانی
از کتاب "راویه":
... و به شاعر اگرچه معمولاً خسته و ناامید می گویند
شعر، جنگِ زبان و زندگی اَست؛ کُشته اش را شهید می گویند
پدرم وزن شعر می دانست، و ـ خدا رحمتش کند ـ می گفت
که مخاطب اگر سواد نداشت، شاعران هم سپید می گویند
اعتقادی به خود ندارند و... مثل دوزخ که شعله می شمُرَد
از شب و حسرت و هزینه پُرند، باز «هَل مِن مزید» می گویند
بس که بیزار بودم از تقلید،بین من با خودم شباهت نیست
باقیِ شاعران شبیهِ هم اند؛ هرچه را بشنوید می گویند
مریم جعفری آذرمانی
از کتاب "68 ثانیه به اجرای این اُپرا مانده است":
آغوش وا کرده بودی، با دست‌هایی مردّد
جمعیّت و خنده: گاهی، تنهایی و گریه: ممتد
از شاه‌راهت گذشتند، هرگز ولی برنگشتند
تشویش و شرم و شکایت، بی‌وقفه در رفت و آمد
چیزی نمی‌آید از خوب، خوب آرزویی محال است
از خود نپرسیده بودی جز بد چه می‌آید از بد؟
با خنده‌هایت نپوشان، نقصانِ این ناکسان را
هرگز کمالی ندارند، این مردهای مجرّد
در سینه‌ی مهربانت، جز حسّ مادر شدن نیست
با سنگ خوابیدی، امّا: کوهی به دنیا نیامد
مریم جعفری آذرمانی
به جز شکستن و بستن چه مانده از باور؟
بخوان پریدنِ افتاده را، منم؛ دفتر:
کبوتری که به تمرینِ نقشِ روشنفکر
دو بال سوخته‌اش ماند زیر خاکستر
کدام دست به آتش کشید باران را
که روی صحنه ندیدیم جز تماشاگر
چه افتخارِ کثیفی‌ست اینکه چرکِ غرور
تو را بزرگ کند در جهانِ بی‌داور
چقدر حوصله‌ی گریه کردنت جدّی‌ست؟
که خنده را بگذارم به فرصتی دیگر
مریم جعفری آذرمانی
(کتاب قانون)
نکته:
یکی از دوستان، اخیراً در مورد این غزل گفت: مصراعِ «کدام دست به آتش کشید باران را...» مثل یک عبارت از آهنگِ خوانندۀ بریتانیایی adele است، که می گوید: But I set fire to the rain، شما وقتی این غزل (اعتراض) را می گفتید این ترانه (عاشقانه) را شنیده بودید؟ گفتم: نه، من این را مدتها بعد از گفتنِ غزلم شنیده ام.
حالا جواب این دوستمان را به طور دقیق تر اینجا هم می نویسم:
غزل من که بیت مذکور را دارد در تاریخ بیست و دوم تیرماه سال 1388 (برابر با سیزدهم ژوییه 2009) سروده شده و در کتاب قانون می توانید تاریخ شعر را ببینید، اما آهنگ Set Fire to the Rain در سال 2011 (دو سال بعد از غزل من) منتشر شده است.
از کتاب "دایره":
من مرد و زنم؛ شاهد من: این کت و دامن
مردی‌ست درونم که ستم کرده به این زن
دلگیرم از آن مریم معصوم که جا ماند
در دفتر نقاشیِ شش سالگیِ من
با خانه و خورشید و گل و کوه و درختش
هم‌میزیِ سارا شد و هم‌بازیِ لادن
سی سالِ تمام است که گم کرده‌ام او را
دعوای من و جامعه شد جنگ مطنطن
از بس دل من سوخته از عمر که حتا
با سابقه‌ی دوستی و این دلِ روشن،
هرقدر بزرگی بکنم فرضِ محال است
با لادن و سارا سرِ یک میز نشستن
مریم جعفری آذرمانی
تا نقشِ تو، بر اعتبارِ ماسک‌ها افزود
ای آینه! حق با تظاهر بود و خواهد بود
پس بی‌شرف‌ها باز هم تشریف آوردند
جز خون چه باید ریخت بر خاکِ غبارآلود؟
وقتی «کراهت» برج می‌سازد، به جز در خاک ـ
دیگر کجا پنهان شود زیباییِ محدود؟
تا تشنگی جریان گرفت از خشک‌سالی‌ها
اندیشه‌ای جز سنگ‌پنداری ندارد رود
فرزند من! شاید بپرسی: ـ ظلم یعنی چه؟
ـ طوفانِ بعد از گردباد... آوارِ بعد از دود
باور کنی یا نه، خبر را با تو می‌گویم:
دجّال، تنها می‌رسد در لحظه‌ی موعود
مریم جعفری آذرمانی
(از شعرهای چاپ نشده در کتابها)
«ذهن» و «زبان» در اشعار مریم جعفری آذرمانی
(روزنامه ایران پنج شنبه 4 خرداد 96)
کاظم هاشمی
شاعر، منتقد
مریم جعفری آذرمانی بیش از یک دهه است که در حوزه غزل فعالیت می‌کند و پرونده کاری حجیمی دارد و اخیراً هم مجموعه «راویه» را روانه بازار کرده است. اگر ویتگنشتانی بیندیشیم و محدوده زبان را محدوده جهان در نظر بگیریم باید بگوییم که جعفری شاعری است که دیدی انتقادی نسبت به محیط پیرامون خود دارد. به عبارت دیگر در جهان جعفری نوعی میل به عصیان دیده می‌شود؛ عصیان علیه کاستی‌ها و نابرابری‌ها. البته او در این زمینه راه افراط نمی‌پیماید بلکه با زبانی متعارف و ادبی به بیان مسائل می‌پردازد. به نظر می‌رسد نکته مهم در شعر او همین مسأله است؛ یعنی جعفری خط قرمزها را رعایت می‌کند؛ حتی آنجا که عصیانش به اوج خود رسیده است. او هم از زبان دیروز استفاده می‌کند و هم از زبان امروز. زبان جعفری زبان هنجارشکن و پرتابی نیست. پرتابی به این معنا که هر چه را که به ذهن‌اش برسد، بیان کند. جعفری به هنجارها پای‌بند است و هنگام انتقاد سعی می‌کند آن را به زبانی متعارف و بهنجار بیان کند:
حق را سند زدند به نام برادران
حسرت به حسرتش شده میراث خواهران
کوچک گرفته‌اند قیاسات عقل را
چیزی عجیب نیست از این تنگ باوران
انگشترش نگین برنجین صلح داشت
دستی که زهر ریخت به حلق کبوتران
جنگ است و خط خاطره‌ها را شکسته است
درباره پدر چه بگویند مادران؟
در غیبت سکوت، هیاهو برنده شد
از حرصم اعتراض نکردم به داوران
بازار لاشه‌خوار که راکد نمی‌شود!
رود لجن همیشه پر است از شناوران
مقید به ساختن زبان نه تخریب آن
جعفری به تخریب زبان دست نمی‌زند تا به تخریب هنجارها دست نزده باشد. تخریب زبان نوعی دهن‌کجی است؛ دهن‌کجی به عرف؛ درست مثل کاری که پست مدرن‌ها می‌کنند. به کارگیری زبانی نادستورمند همراه با مضامینی غیرمتعارف. زبان پست مدرن‌ها (غزل‌سرایان) فوق‌العاده «بی‌ادبانه» است؛ در استفاده از کلمات ترسی به خود راه نمی‌دهند. رکیک‌ترین الفاظ ممکن را به کار می‌گیرند؛ زبان‌شان کاملاً پرتابی است. آیا آنها در این مورد به مایاکوفسکی اقتدا می‌کنند که می‌گفت: «کار اصلی من ناسزا گفتن است و استهزای آنچه به نظر من نادرست است؟» پست‌مدرن‌ها هم زبان عرف را تخریب می‌کند و هم مضامینی نامتعارف، رکیک و مشمئزکننده را در شعر منعکس می‌کند. جالب اینکه شعرشان از اقبال عمومی نیز برخوردار است و گویا همین زبان نادستورمند و بی‌ادبانه برگ برنده اینان است. به نظر می‌رسد ذهن و سلیقه نسل امروز تغییر کرده است و این گونه شعرها بیشتر به مذاق‌شان خوش می‌آید و پست‌مدرن‌ها به فراست این را دریافته‌اند. اما شعر جعفری چنین نیست؛ یعنی هم به لحاظ زبانی و هم به لحاظ معنایی خط قرمزها را رعایت می‌کند؛ یعنی کار اصلی او ناسزاگویی و استهزا نیست. به عبارت دیگر عصیان جعفری عصیانی است مثبت. زبان جعفری زبانی است شسته و رفته و ادبی و تا حدودی فاخر. اگر عصیانی در شعر جعفری دیده می‌شود از بعد محتوا و اندیشه است نه زبان یا چیز دیگری:
...لبخند و نان به سفره امشب نمی‌رسد
پایان ماه آمد و خلق پدر سگی‌ست...
جنگ و جنون و زلزله؛ مرگ و گرسنگی
اخبار یک، سه، چار، دو، تهران، خبر سگی‌ست
آهنگ سگ ترانه سگ گوش‌های سگ
این روزها سلیقه اهل هنر سگی‌ست
بار کج نگاه شما بر دلم بس است
باور کنید زندگی باربر سگی‌ست...
در این شعر، شاعر بشدت عصبی است و به زمین و زمان می‌تازد اما عنان زبان را در دست دارد و سعی نمی‌کند به هر زبانی این عصبانیت را نشان دهد. یعنی آنجا هم که می‌خواهد ناسزا بگوید ناسزایش چندان رکیک و مستهجن نیست. اینجاست که می‌گوییم جعفری به لحاظ زبانی خط قرمزها را رعایت می‌کند؛ حتی هنگامی که در اوج عصبانیت است. ترکیب‌های «زندگی سگی، جهان سگی و پدرسگ» ترکیب‌های آشنایی هستند و چندان هنجارشکن به شمار نمی‌آیند. جعفری کاستی‌ها را می‌بیند و با زبانی شسته و رفته و متعارف این کاستی‌ها را به باد انتقاد می‌گیرد:
برای ظلم چه تندیس‌ها بنا شده، امّا
شکستگان و ستمدیدگان نماد ندارند
غزل منتقد به جای غزل عاشقانه
به نظر می‌رسد «انتقاد» مهم‌ترین مضمون شعرهای جعفری است. زبان شاعر نشان می‌دهد که جهان‌بینی و تفکر شاعر تفکری است انتقادی. گویا همین تفکر انتقادی باعث شده تا دیگر مضامین را در شعر او کمتر ببینیم؛ به عنوان مثال عشق و عاشقی در شعر او چندان محلی از اعراب ندارد. هم از آن گونه که در شعر شاعران مشروطه مضامین عاشقانه را نمی‌بینیم؛ چرا که به تعبیر ساختارگرایان مارکسیستی، ایدئولوژی‌ای که در آن دوره بر طبقه روشنفکران و هنرمندان حاکم است و باعث آفرینش ادبی می‌شود انتقاد از استبداد و عقب‌ماندگی‌هاست و همین ایدئولوژی باعث می‌شود بعضی مضامین به ناخودآگاه متن رانده شده و سرکوب شوند. عشق ابعاد گسترده‌ای دارد که یکی از نمودهای آن عشق به جنس مخالف است که در شعر جعفری چندان به چشم نمی‌خورد. پیر ماشری در کتاب «نظریه‌ای در باب تولید ادبی» از سکوت متن و غیاب یک مضمون تحت عنوان «افق ایدئولوژیک» نام می‌برد. به این معنا که متن در مورد یک موضوع چرا سکوت کرده است؟ متن چه چیزی را می‌خواهد به ما بگوید اما نمی‌گوید. دلیل این غیاب و سرکوب چیست؟ از نظر ماشری متن تحت سیطره ایدئولوژی است. مریم جعفری چندان از عشق و عاشقی نمی‌گوید اما آیا این بدان معناست که او به کلی با مفهوم عشق غریبه است؟ پاسخی که می‌توان به این پرسش داد این است که شاید اصلاً در جهان‌بینی و ایدئولوژی او عشق به دیگری معنا ندارد و شاعر چندان اعتقادی به این مسائل ندارد. همچنین می‌توان گفت که شاید شاعر به این نتیجه رسیده است که در جهانی چنین آشفته و تیره و تار «سخن گفتن از درختان کم و بیش جنایتی است؛ چرا که چنین سخن گفتنی به منزله دم فروبستن در برابر جنایت‌های بی‌شمار است». اما این بدان معنا نیست که او با مفهوم عشق ناآشناست. نقد دیدن زشتی‌ها نیست بلکه نقد را می‌توان دیدن زیبایی‌ها و نوعی کمال‌طلبی در نظر گرفت؛ به این معنا که نقد یعنی اینکه اگر فلان چیز این گونه بود زیباتر بود. کسی که انتقاد می‌کند دنبال زشتی‌ها نیست بلکه دنبال زیبایی‌هاست. دنبال کمال است. اینجاست که می‌گوییم جعفری با مفهوم عشق غریبه نیست بلکه او به ابعاد دیگر عشق نظر دارد. او درواقع عاشق زیبایی‌ست؛ یعنی او انتقاد می‌کند تا عشق خود به زببایی را نشان دهد؛ عشق به زیبایی جهان را. یک مثال خوب در این زمینه نصرت رحمانی است. پربیراه نیست اگر بگوییم در شعر معاصر هیچ کس به اندازه او ناتورالیست نبوده است، تا جایی که سپانلو به او لقب «نقاش پلشتی‌های جامعه» می‌دهد. رحمانی فقط زشتی‌های جامعه را به تصویر کشید و جز لجن چیزی ندید و میعادش را در لجن گذاشت اما آیا این بدان معناست که رحمانی عاشق زیبایی نیست؟ نه تنها چنین نیست بلکه از فرط علاقه به زیبایی و کمال‌طلبی است که شاعر به بیان زشتی‌ها می‌پردازد و به آنها می‌تازد. در واقع انتقاد نمایانگر حس کمال‌طلبی و زیباپرستی یک شاعر است. به این معنا که اوضاع می‌توانست زیباتر از اینی باشد که هست. پربیراه نیست اگر بگوییم دلیل پیدایش شعر همین آشفتگی و تیرگی جهان است. شعر مسکن است آن زمانی که جهان گم است، تلخ است، گیج است. اگر جهان سراسر زیبایی بود دیگر به شعر نیازی نبود چراکه در آن صورت دیگر جهان، خود شعر بود.
از کتاب "68 ثانیه به اجرای این اُپرا مانده است":
بد و خوب باشد؛ چه بهتر که بدتر
چه باید ببینم به جز وهمِ باور؟
زبان وا کن... ای من! بگو صادقانه
که جغدی نشسته‌ست جای کبوتر
تعجب ندارد کسی جای خود نیست
اگر گوش‌ها کور... اگر چشم‌ها کر...
حواسم غزل را به خون می‌کشاند
مذاقِ تغزّل ندارم، که دیگر:
امیدی نمانده‌ست جز یأسِ فردا
که هر روز باید بیفتد عقب‌تر
که از خود نپرسیدم اصلاً چرا شعر؟
همین شور کافی‌ست دیگر چرا شر؟
زبان‌های دیوار را قفل کردم
ولی حرفِ آوار، در آمد از در
روانم به من گفت: خاکی نه انسان
زنی شکل شن، در بیابان شناور
مریم جعفری آذرمانی
از کتاب "زخمه":
هر زنده رنگ مرگ گرفته؛ دنیا پر از نژندیِ مرگ است
ای زندگی نخند که دیگر طعم لبت به گَندیِ مرگ است
سیلابِ خون گرفته به کُشتن، خاکی که خو گرفته به مردن
تقصیر از تو نیست که هستی؛ کوتاهی از بلندیِ مرگ است
با یک نفر بخوابد و بعدش... با دیگری بخوابد و بعدش...
با هر کسی بخوابد و بعدش... هی! قصه از لَوَندیِ مرگ است
دنیا به کام مورچه‌ها شد؛ صدها هزار مرده‌ی شیرین
محصول کارخانه‌ی دنیا ـ تابوت ـ بسته‌بندیِ مرگ است
مریم جعفری آذرمانی
یادداشت فریبا یوسفی
درباره کتاب راویه
تازه ترین اثر مریم جعفری آذرمانی
انتشارات فصل پنجم
بخوانید در: سایت شهرستان ادب
از کتاب "دایره":
گشاد کن دهنت را و موذیانه بخند
که من غزل بنویسم برای این همه گند
تو تازه مُد شده‌ای؛ خامِ دست بازاری
عجیب نیست ندانی که قلبِ سوخته چند
به خنده‌های تو افسوس می‌خورد ابلیس
و گریه می‌کند این بار با صدای بلند
چه می‌کنی اگر آرایشت خراب شود؟
چه می‌کنی اگر آیینه‌ها خراب شوند؟
خلاصه این که... نداری به غیر مشتی پوچ
مخاطبم تو نبودی زنِ شعارپسند!
مریم جعفری آذرمانی
یک ماه، یک کتاب
سومین جلسه نقد کتاب شعر زنان
با نگاهی به کتاب «راویه»
اثر مریم جعفری آذرمانی
انتشارات فصل پنجم
با حضور مصطفی علی‌پور و فریبا یوسفی
و با اجرای فاطمه طارمی
دوشنبه ۲۸ فروردین، ساعت ۱۶
نشانی: خ سمیه، نبش پل حافظ، حوزه هنری، سالن سلمان هراتی
ورود برای عموم آزاد است.
از کتاب "راویه":
باید خودم ترمیم می کردم، هر اتفاقی را که می افتاد
من صوفیِ بی نوچه ای بودم، هرگز نگفتم هر چه بادا باد
آنقدر افتادم که فهمیدم: صوفی گری تقدیر مریم نیست
باید یهودا می شدم گاهی، با این همه عیسای مادرزاد
بعد از تناقض های بی وقفه، هر لحظه حتماً در دو جا هستم
هم در جهالت مسکنت دارم، هم می نشینم جای استعداد
تا شعر درمانم کند، گفتم، بعدش نوشتم، بعد هم خواندم
من زندگی را خرجِ او کردم، دیگر نمی دانم چه باید داد
مریم جعفری آذرمانی
از کتاب "راویه":
تصور می کنی گاهی که شاید بی زبان باشد
ولی حتماٌ به وقتش می تواند داستان باشد
ترازوی کجی دارد که سنگ و پنبه را با آن
قضاوت می کند بی آنکه عدلی در میان باشد
جهان تازه حذفم کرد از تقویمِ معیوبش
که در آن هیچ کس هرگز نباید قهرمان باشد
خریداری ندارد حسّ من ـ حتا اگر شعر است ـ
گمان کردم ـ پس از آرایشش ـ قدری گران باشد
شکایت های من شهری پریشان است و بی قانون
که اینجا جای طرحش نیست، شاید آن جهان باشد
مریم جعفری آذرمانی
از کتاب "ضربان":
اگر زمان و مکان فکر جان من باشند،
ستاره‌ها همه در آسمان من باشند،
سخنورانِ جهان پشت هر تریبونی
به غرب و شرق اگر هم‌زبان من باشند،
زمین و جمعیتِ آن چهار چشم شوند
و روز و شب نگران جهان من باشند،
جَهول و عاقل و دیوانه و روانکاوش
همیشه مستمع داستان من باشند،
به احترام جنونی که در من است، اگر
فقط مواظب روح و روان من باشند،
علاج این همه تنهایی‌ام نخواهد شد
اگر تمام زنان خواهران من باشند.
مریم جعفری آذرمانی
از کتاب "راویه":
عجوزه اهل قلم شد که دلپسند شود
بساطِ هرچه از آن کِیف می کنند شود
گریم کرد لب و گونه و دماغش را
که مثل صورتِ دلقک بگو بخند شود
چنان که تا به قیامت محالِ ممکنِ اوست
که از صداقتِ آیینه بهره مند شود
عجوزه دیو و پری نیست، خوابِ یک جادوست
امید نیست که درگیرِ قید و بند شود
زنی که سوخته در آرزوی مرد شدن
چگونه از سرِ خاکسترش بلند شود؟
مریم جعفری آذرمانی
از کتاب "تریبون":
با احتسابِ چند مژه در خطای دید
از دست‌خطّ دادستان شاکی‌ام شدید
در گیر و دار توطئه‌ی الکنِ سکوت
دیدن شهادت است به چشمِ منِ شهید
آوار، کورمال خزید از شیار سقف
دیوارِ وصله وصله‌ی این خانه را ندید
این انزوای تلخ که با چای می‌خورم
از دوستانم است که الطاف‌ِشان مزید
آنقدر هم که حدس زدی افتضاح نیست
گاهی کمی مبالغه هم می‌کنم «وحید»!
مریم جعفری آذرمانی
از کتاب "ضربان":
چقدر عکسِ پلاسیده مانده بر دیوار!
چرا خراب نکرده؟ کجاست پس آوار؟
نه هشت سال که هشتاد قرن جا دارد
خطوط حادثه‌اش بی‌نهایت است این‌بار
در امتداد خبرها نقاط حسّاسی‌ست
که در میانه‌ی اعداد می‌شود انکار
شکاف جنگ پس از این بدون خون‌ریزی‌ست
به جای قمقمه، اعصاب آهنی بردار
که من حواشیِ این جنگ را رصد کردم
زنان شهید به دنیا می‌آورند انگار
مریم جعفری آذرمانی
از کتاب "دایره":
برخلافِ مقام ابراهیم، وسطِ کوه و درّه جا ماندی
روح من! کو پرنده بودنِ تو؟ هرکجا ذرّه ذرّه جا ماندی
بُرج‌سازان که وام‌دارِ تواَند، خواب «دار و درخت» می‌بینند
خواب «دار» و «درخت» می‌بینی، زیر دندانِ ارّه جا ماندی
گریه‌ات را همیشه مسخره کرد، پس به دنیا چرا نمی‌خندی؟
پشت صحنه کنار دلقک‌ها، با غم روزمرّه جا ماندی
در همین گرگ‌خانه گرگ شدی، بچّگی کردی و بزرگ شدی
خانه‌ات قصر بوده و حالا بسته‌ی این «یه ذرّه جا» ماندی
مریم جعفری آذرمانی
از کتاب "ضربان"：
زنانِ بار به این جشن اعتقاد ندارند
که هرچقدر برقصند چشم شاد ندارند
از آسمان و بهشتش، گناهِ خشت به خشتش
به جز نقاب زدن حیله‌ای به یاد ندارند
ستاره‌های دریده، زنان ماه ندیده
برای خواندن این لکّه‌ها سواد ندارند
لباس تازه نپوشی پدر! که دخترکانت
به صافیِ کت و شلوار، اعتماد ندارند
برای ظلم چه تندیس‌ها بنا شده، امّا
شکستگان و ستمدیدگان نماد ندارند
مریم جعفری آذرمانی
قسم به هجرتِ مأیوسِ نخبگانِ عزیز
که خسته‌ایم از این سرزمینِ مسئله‌خیز
درخت را که بریدند قحط‌سالی شد
تمامِ بی‌ثمران تکیه داده‌اند به میز
به خاطراتِ غم‌انگیزِ روح می‌خندند
بر آن سرند که بازی کنند با هر چیز
چنین که باغچه‌ها له شدند نسل به نسل
گل اعتماد ندارد به روز رستاخیز
مجال داد کشیدن نبود و یک عمر است
تقاصِ زمزمه را می‌دهیم ریز به ریز
9/8/93
مریم جعفری آذرمانی
(از شعرهای حذف شدۀ کتاب "ضربان")
از کتاب "دایره":
زنم، گرچه بیزارم از دل‌بری‌ها
که حظّی ندارند افسون‌گری‌ها
خدای من! این جا که جای شما نیست!
فقط کینه می‌آورد داوری‌ها
که این طایفه غیر نیرنگ‌هایش
چه پنهان کند زیر این روسری‌ها؟
نگهبانِ صندوقِ عفریته‌خانه
جهان را قُرُق کرده از مشتری‌ها
به زشتی قسم اعتقادم همین است
که نفرین به زیباییِ این پری‌ها
زمان بچه‌ای بود بکر و درخشان
دلش خون شد از مهر نامادری‌ها
نه از خوردنِ سهمِ باران و گندم
که ترکیدم از غصّه‌ی دیگری‌ها
سری نیست از شدّت بی‌خیالی
قلم مُرد از فرط بی‌جوهری‌ها
که در پیش چشمِ سفید و سیاهم
جلایی ندارند خاکستری‌ها
بدیع‌الزّمان! مُردم از بس که هر جا
پر است از ابوالفتحِ اسکندری‌ها*
سعادت نشد از جنابش بپرسم
چه می‌خواهد از این زبان‌آوری‌ها
همه حرف‌های مرا بد شنیدند
امان از هیاهوی پامنبری‌ها
حقیرم اگر فخر بفروشم این جا
که داغ است بازار ناباوری‌ها
چه سرها که با خاک یکسان شد آخر
به جز این چه مانده‌ست از سروری‌ها
زمین عار و بی‌کار و بار است باران
بهاری نمی‌روید از بی‌بری‌ها
بشر حقّ شیطانِ بیچاره را خورد
که پیری ندیدم به این لاغری‌ها
5/4/92
مریم جعفری آذرمانی
پی نوشت:
* اشاره به کتاب مقامات بدیع‌الزمان همدانی و قهرمان آن ابوالفتح اسکندری
از کتاب "صدای ارّه می آید":
چه بهتر است که آماده‌تر کند بدنش را
که مرده‌ها بشناسند بوی پیرهنش را
برای آنکه به زیباترین بهانه بمیرد
چقدر پوست ببافد شیارهای تنش را؟
اگر شبی نوه‌هایش دوباره قصه بخواهند
چطور جمع کند آبِ گوشه‌ی دهنش را
و پیرمرد که مُرد و... فرشته‌ها که محال است
به گوش او برسانند گریه‌های زنش را
خطوطِ مفرطِ پیشانی‌اش برابرِ سنّش
زمان که می‌شمرد چوب‌خطِّ کم شدنش را
فرشته باز نیامد... و کار پیرزن این است
که طبق عادت هر شب به تن کند کفنش را
مریم جعفری آذرمانی
از کتاب "مذاکرات":
نصیبی نداریم جز داغ‌داری
هم از شادمانی هم از سوگواری
به جُرمِ همین خوابِ خرگوشی اما
چه کردند با ما سگان شکاری!
تنی مانده تنها به دیروزمان خوش
که از ما سری بود در سرشماری
زمین‌گیرِ بخت‌آزمایی شدیم و
بلیتی نداریم جز بی‌قراری
چه تقصیر دارند دستان تقدیر
اگر خوب بردیم در بدبیاری
4/12/90
مریم جعفری آذرمانی
از کتاب "صدای ارّه می آید":
سخت بیدار بودم که دیدم عدّه‌ای پشت دیوار هستند
برگ‌ها را لگد می‌کنند و... چرک‌ها را ولی می‌پرستند
رنگشان نقره‌ای بوده قبلاً، این کلاغان که حالا سیاهند
گفته بودم مبادا بسوزید باز روی دکل‌ها نشستند
تا مبادا معطّل بمانیم مرگ مجبور شد زنده باشد
چون کسانی که از دارِ دنیا، رفته بودند در را نبستند
از پسِ پنجره، کوه مغرور، سعی می‌کرد چیزی نبینم
ساختارِ طبیعت عوض شد شیشه‌ها سنگ‌ها را شکستند
مریم جعفری آذرمانی
از کتاب "قانون":
به استعانتِ شلاق و کتف‌های کبود
رفیقِ خسته، دهان را به اعتراف گشود:
زوالِ عقلِ معاشم به گشنگیم کشاند
که سالهاست به رونق رسیده اَست رکود
شکنجه! حرف بزن، بازجوی ویژه کجاست؟
که ناله را برساند به دستگاه شنود
نه از تو و نه از او، از خودم فقط گفتم
مطالبی‌ست خصوصی، کنارِ نورِ عمود
از اسم رمز تو... تا شستشوی مغزیِ من
دو نقطه بود که آن‌شب دو چشمِ من شده بود
به نام نامیِ امروز؛ روز رستاخیز
که از نسوجِ کفن‌ها نه تار مانده نه پود
دو چشم بسته‌ی من واقعیتی دیده‌ست
که هیچ ربط ندارد به اشتباهِ شهود
مریم جعفری آذرمانی
به جای تنبک، دو دست را بر سرت بزن تا مگر برقصم
به برکتِ سازهای ممنوع، پشتِ هفتاد در برقصم
مجوّزی هست توی صندوقِ کهنه‌ی بی‌صدای مادر
در آور و نت به نت بسوزان که بعد از این شعله‌ور برقصم
پدر به ساز کسی نرقصید من چرا لج کنم؟ که از من
هزار رقاص در می‌آید اگر به جای پدر برقصم
کلاه تنگی سرم کشیدند تا تنم از رمق بیفتد
بیا مگر بشنوی ببینی که می‌شود کور و کر برقصم
وحید! این سنگ مال من نیست قبر من صاف‌تر از این بود
شکسته‌تر کرده‌اند آن را که عشوه‌انگیزتر برقصم
ببین قیامت شده‌ست دنیا؛ پلِ صراطی بیاور اینجا
که حاضرم با تو پیشِ چشمِ هزار میلیون نفر برقصم
مریم جعفری آذرمانی
(از شعرهای حذف شدۀ کتاب "مذاکرات")
از کتاب "قانون":
یکی از خانه به دوشانِ فراوان هستم
کیسه پر کرده و شب‌گردِ خیابان هستم
گربه‌ها چشم ندارند ببینند مرا
شب به شب بزمِ زباله‌ست که مهمان هستم
مردم از این طرف و آن طرفم می‌گذرند
نکند فرض کنی من هم از آنان هستم
نکند فکر کنی هیچ ندارم، من هم
صاحب سفره‌ی خالی شده از نان هستم
به شناساندن آیینگی‌ام مشغولم
گاه اگر دیوم و گاهی اگر انسان هستم
چاره‌ای نیست، مگر چشم بپوشند از من
تا نبینند که در صورت امکان هستم
مریم جعفری آذرمانی
از کتاب "ضربان":
چگونه شکر کنم این مخاطبان جوان را
از این که مفت خریدند خاطرات گران را
منم که شاعرِ دربارِ سینه‌سوختگانم
به روح من صله دادند غصّه‌های جهان را
زبان‌شناسیِ افسردگی چگونه بداند
که با کدام هجاها ادا کنم هیجان را
غرور، عاطفه‌ام بود و درّه درّه بریدند
که با نزاکتِ قلبم دوباره پر کنم آن را
کنار حرمتِ قلبم که ضربه ضربه شکسته
نشد که دوست بدارم زنانِ بی‌ضربان را
مریم جعفری آذرمانی